Της Σοφίας Εμμανουήλ (semmanouil@gmail.com)
Η βιώσιμη ανάπτυξη ενσωματώνεται περαιτέρω στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής της ΕΕ και για πρώτη φορά η έκθεση παρακολούθησης από την ΕΕ των Παγκόσμιων Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG) για το 2022 ευθυγραμμίζεται με τη δημοσίευση του “εαρινού πακέτου του ευρωπαϊκού εξαμήνου”.
Οι φετινές εθνικές εκθέσεις ανά χώρα περιλαμβάνουν για πρώτη φορά πληροφορίες κι ένα ειδικό διάγραμμα που παρακολουθεί τις επιμέρους επιδόσεις κάθε χώρας μέλους στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ). Εξάλλου, όπως σημειώνει στην έκθεση παρακολούθησης των ΣΒΑ για το 2022 ο Paolo Gentiloni, Επίτροπος Οικονομίας της ΕΕ, οι δράσεις σε όλα τα επίπεδα, από τοπικό, περιφερειακό και εθνικό έως ευρωπαϊκό, είναι απαραίτητες για την επίτευξη ενός πιο βιώσιμου μέλλοντος.
Σημειώνεται ότι η ΕΕ έχει δεσμευθεί πλήρως για την υλοποίηση της Ατζέντας 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), που εγκρίθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) τον Σεπτέμβριο του 2015 και αποτελούν τον παγκόσμιο οδικό χάρτη για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης αυτή τη δεκαετία. Η παρακολούθηση της προόδου που έχει σημειωθεί μέχρι στιγμής τους 17 ΣΒΑ αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για την υλοποίηση του οράματος της Ατζέντας 2030. Η έκδοση του 2022 είναι η έκτη έκθεση στην οποία τα δεδομένα είναι περιορισμένα λόγω της αβεβαιότητας και των εξελίξεων που αφορούν την πανδημία και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Διαπιστώνεται ότι η ΕΕ συνέχισε να σημειώνει τη μεγαλύτερη πρόοδο στον τομέα της προώθησης της ειρήνης και της εμπιστοσύνης στους θεσμούς (SDG 16). Σημαντική πρόοδος σημειώθηκε επίσης στη μείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (SDG 1), στην οικονομία και την αγορά εργασίας (SDG 8), στην καθαρή και οικονομικά προσιτή ενέργεια (SDG 7), καθώς και για στην καινοτομία (SDG 9).
Η ΕΕ σημείωσε επίσης σημαντική πρόοδο στους στόχους που αφορούν την υγεία και την ευημερία (SDG 3), τη ζωή στο νερό (SDG 14) και την ισότητα των φύλων (SDG 5). Η πρόοδος στους υπόλοιπους εννέα στόχους ήταν σημαντικά πιο αργή. Με βάση τις επιδόσεις από τις καλύτερες στις χειρότερες παρακάτω σημειώνουμε ενδεικτικά στοιχεία από την έκθεση.
SDG 16 – Όλοι οι υποδείκτες στον στόχο “Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί” δείχνουν σαφώς ευνοϊκές τάσεις για την ΕΕ τα τελευταία πέντε χρόνια, αναδεικνύοντας τον στόχο ξανά στην κορυφή της κατάταξης. Η ζωή στην ΕΕ έχει γίνει πιο ασφαλής τα τελευταία χρόνια, καθώς οι θάνατοι λόγω ανθρωποκτονιών ή επίθεσης και η βία στις γειτονιές έχουν μειωθεί σημαντικά. Επιπλέον, οι κρατικές δαπάνες έχουν αυξηθεί στον τομέα της δικαιοσύνης. Παρά την αυξανόμενη ανησυχία της Επιτροπής για το δικαστικό σύστημα σε ορισμένες χώρες, η πλειονότητα των πολιτών της ΕΕ αντιλαμβάνεται ότι η δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη και υπάρχει εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς.
SDG 1 – Η κατάσταση της ΕΕ όσον αφορά τον στόχο “Μηδενική φτώχεια” χαρακτηρίζεται από σημαντικές βελτιώσεις σε όλες τις διαστάσεις του. Ωστόσο, λόγω της χρονικής υστέρησης των στατιστικών για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης, τα δεδομένα δεν αντικατοπτρίζουν ακόμη πλήρως τον αντίκτυπο της πανδημίας.
SDG 8 – Ο στόχος για την “Αξιοπρεπή εργασία και την οικονομική ανάπτυξη” δείχνει σαφή σημάδια ανάκαμψης μετά τον αντίκτυπο της πανδημίας στην οικονομία και την αγορά εργασίας. Μετά τη συρρίκνωση της ευρωπαϊκής οικονομίας το 2020, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε σημαντικά το 2021, αν και παρέμεινε ελαφρώς κάτω από τα προ πανδημίας επίπεδα. Επιπλέον η οικονομική ανάκαμψη του 2021 αντικατοπτρίζεται και στην αγορά εργασίας, με το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ να φτάνει σε νέο υψηλό ρεκόρ 73,1%. Ωστόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία αναδύει αβεβαιότητες.
SDG 7 – Ο στόχος που αφορά την “Προσιτή και καθαρή ενέργεια” επηρεάζεται έντονα από τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Λόγω της αξιοσημείωτης μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας το 2020, η ΕΕ πέτυχε τον στόχο ενεργειακής απόδοσης και με βάση την πρόοδο που έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων της πανδημίας, φαίνεται να βρίσκεται σε τροχιά προς τον στόχο της για το 2030. Η ΕΕ πέτυχε επίσης τον στόχο της για τις ΑΠΕ το 2020 και φαίνεται ότι βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου της για το 2030. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αύξηση των τιμών της ενέργειας που παρατηρήθηκε ήδη από το 2021 δεν αντικατοπτρίζεται ακόμη στα δεδομένα.
SDG 9 – Ο στόχος “Βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές” χαρακτηρίζεται από ευνοϊκές τάσεις στους περισσότερους δείκτες, με αύξηση των δαπανών για συγχωνεύσεις και εξαγορές, τόσο σε απόλυτες τιμές όσο και σε σχέση με το ΑΕΠ. Επίσης, οι αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία πέντε χρόνια, παρά την προσωρινή πτώση το 2020. Όσον αφορά τον μετασχηματισμό της βιομηχανίας η ένταση των εκπομπών έχει βελτιωθεί ενώ μικρή είναι η σχετική πρόοδος στις μεταφορές.
SDG 3 – Στον στόχο “Καλή υγεία και ευημερία” δεν αντικατοπτρίζεται πλήρως στα δεδομένα ο αντίκτυπος της πανδημίας. Οι τάσεις στους παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής είναι μικτές. Για παράδειγμα, παρόλο που το ποσοστό των καπνιστών έχει μειωθεί, το ποσοστό των παχύσαρκων και υπέρβαρων ατόμων έχει αυξηθεί στην ΕΕ. Όσον αφορά τις αιτίες θανάτου, η θνησιμότητα που μπορεί να αποφευχθεί (από αιτίες θανάτου που μπορούν να προληφθούν και θεραπεύονται) καθώς και οι θάνατοι λόγω HIV, φυματίωσης και ηπατίτιδας μειώνονται συνεχώς.
SDG 14 – Για τον στόχο “Ζωή στο νερό” παρουσιάζονται θετικές τάσεις, καθώς οι περιοχές των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2012, αν και πρέπει να αναγνωριστεί ότι τα διαθέσιμα δεδομένα δεν παρέχουν ένδειξη της κατάστασης διατήρησης των περιοχών ούτε της αποτελεσματικότητας της προστασίας που προσφέρουν στα είδη και τους οικοτόπους. Σημειώνεται ότι λόγω της απορρόφησης του CO2 στους ωκεανούς η μέση επιφανειακή οξύτητα του θαλασσινού νερού συνεχίζει να αυξάνεται και το 2020 έφτασε σε ένα νέο άνευ προηγουμένου υψηλό σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
SDG 5 – Για την “Ισότητα των φύλων” γίνεται αναφορά στην απασχόληση, όπου οι ωριαίες αποδοχές των γυναικών πλησιάζουν σιγά σιγά με αυτές των ανδρών, και το χάσμα στην απασχόληση μεταξύ των φύλων έχει μειωθεί ελαφρώς από το 2016. Επιπλέον, ενώ ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών από ό,τι ανδρών παραμένει εκτός εργατικού δυναμικού αυτό το χάσμα μεταξύ των φύλων έχει επίσης μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Οι γυναίκες συνεχίζουν επίσης να καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο ηγετικές θέσεις.
SDG 11 – Οι δείκτες που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση του στόχου “Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες” δείχνουν σε μεγάλο βαθμό ευνοϊκές εξελίξεις όσον αφορά την ποιότητα ζωής στην πόλεις και κοινότητες, ενώ η εικόνα είναι πιο μικτή όσον αφορά τη βιώσιμη κινητικότητα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
SDG 10 – Τα δεδομένα για τον στόχο “Μειωμένες ανισότητες” αποκαλύπτουν μια μικτή αλλά κατά σε γενικές γραμμές μετρίως ευνοϊκή εικόνα. Οι ανισότητες εντός της ΕΕ επηρεάζονται από τις μεθοδολογικές αλλαγές στις έρευνες EU-SILC σε διάφορες χώρες, ιδίως στη Γερμανία και τη Γαλλία, γεγονός που υποδηλώνει ότι το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στην ΕΕ είναι γενικά μεγαλύτερο από ό,τι υποδεικνύεται από τα προηγούμενα διαθέσιμα στοιχεία. Τα δεδομένα για τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού επηρεάζονται λιγότερο ενώ τα στοιχεία για τις οικονομικές ανισότητες μεταξύ των χωρών της ΕΕ δείχνουν επίσης μικτή εικόνα.
SDG 12 – Στον στόχο “Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή” τα δεδομένα είναι ανάμεικτα τα τελευταία χρόνια και παρά τη μικρή πτώση το 2020, η κατανάλωση επικίνδυνων χημικών ουσιών έχει αυξηθεί από το 2015. Οι τάσεις στην παραγωγή και διαχείριση απορριμμάτων είναι επίσης μικτές. Ενώ η συνολική παραγωγή αποβλήτων (εξαιρουμένων των ορυκτών αποβλήτων) έχει αυξηθεί από το 2014, οι βελτιώσεις στο ποσοστό χρήσης κυκλικών υλικών δείχνουν αυξημένη ανακύκλωση και ανάκτηση αποβλήτων στην ΕΕ.
SDG 4 – Η “Ποιοτική εκπαίδευση” χαρακτηρίζεται από αποκλίνουσες εξελίξεις μεταξύ των δεικτών. Όσον αφορά τη συμμετοχή στην εκπαίδευση, η ΕΕ βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων της για το 2030 για όσους εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η εκπαίδευση ενηλίκων έχει επίσης αυξηθεί από το 2016. Το ποσοστό των παιδιών που συμμετέχουν στην προσχολική εκπαίδευση αυξάνεται από το 2015 αλλά θα χρειαστεί πρόοδος τα επόμενα χρόνια για την επίτευξη του αντίστοιχου στόχου του 2030. Οι τάσεις ωστόσο είναι αρκετά δυσμενείς για τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και τις δεξιότητες. Το ποσοστό των μαθητών με χαμηλές επιδόσεις στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες, όπως μετρήθηκε στη μελέτη PISA του ΟΟΣΑ, αυξήθηκε μεταξύ 2015 και 2018 απομακρύνοντας την ΕΕ από τον στόχο της να μειώσει αυτά τα ποσοστά στο 15% έως το 2030. Επιπλέον, το μερίδιο των ενηλίκων με τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες παραμένει στάσιμο καθιστώντας απίθανη την επίτευξη του στόχου για αύξηση αυτού του μεριδίου στο 80% έως το 2030.
SDG 13 – Η “Δράση για το κλίμα” είναι μετρίως θετική, καθώς ενώ, σύμφωνα με προσωρινές εκτιμήσεις για το 2020, η ΕΕ έχει ήδη μειώσει τις καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) κατά περίπου 31% από το 1990, θα απαιτηθεί περαιτέρω πρόοδος για την επίτευξη του νέου στόχου μείωσης κατά 55% το 2030. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αναμένεται να αυξηθούν ξανά με την οικονομική ανάκαμψη. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όσον αφορά τις κλιματικές επιπτώσεις και την προσαρμογή, οι χρηματικές απώλειες από καταστροφές συνέχισαν να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια.
SDG 2 – Ο στόχος για “Μηδενική πείνα” επικεντρώνεται στον υποσιτισμό, τη βιωσιμότητα της γεωργικής παραγωγής και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της. Όσον αφορά τον υποσιτισμό, σημειώθηκε σαφής αύξηση του ποσοστού των παχύσαρκων ατόμων στην ΕΕ από το 2014. Αντίθετα, οι τάσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα της γεωργικής παραγωγής ήταν ευνοϊκές τα τελευταία πέντε χρόνια. Η παραγωγικότητα της εργασίας του γεωργικού τομέα της ΕΕ έχει βελτιωθεί σύμφωνα με τα στοιχεία και οι εκτάσεις βιολογικής γεωργίας αυξάνονται σταθερά, αν και θα απαιτηθεί μεγαλύτερη πρόοδος για την επίτευξη του στόχου το 25% της συνολικής γεωργικής γης της ΕΕ να καλλιεργείται με βιολογικό τρόπο έως το 2030. Η χρήση πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων έχει επίσης μειωθεί από το 2014, αλλά πολύ αργά για να επιτευχθεί ο στόχος μείωσης κατά 50% έως το 2030.
SDG 17 – Ο στόχος “Συνεργασία για τους στόχους” είναι λίγο πολύ ουδέτερος. Μετά τη διακοπή των ροών λόγω της πανδημίας η αξία των εισαγωγών της ΕΕ από αναπτυσσόμενες χώρες αυξήθηκε σημαντικά το 2021. Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ μειώθηκε ελαφρά το 2021 αφού έφτασε σε υψηλό ρεκόρ το 2020 ως συνέπεια της κρίσης της πανδημίας και των σχετικών δημόσιων δαπανών. Επιπλέον, το ήδη χαμηλό μερίδιο των περιβαλλοντικών φόρων στα συνολικά φορολογικά έσοδα έχει μειωθεί ακόμη περισσότερο. Στα θετικά, σημειώθηκε μεγάλη αύξηση στο μερίδιο των νοικοκυριών που απολαμβάνουν σύνδεση στο διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας, κάτι που συνεισφέρει στην επίτευξη των στόχων συνδεσιμότητας της ΕΕ για το 2030.
SDG 6 – Ο στόχος “Καθαρό νερό και αποχέτευση”, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία δίνει μια μάλλον μικτή εικόνα για την ΕΕ. Το θετικό είναι ότι το ποσοστό των ατόμων χωρίς κατάλληλες εγκαταστάσεις υγιεινής στα νοικοκυριά τους μειώνεται σταθερά στην ΕΕ και η συνδεσιμότητα με τουλάχιστον δευτερογενή επεξεργασία λυμάτων έχει βελτιωθεί. Ωστόσο, οι τάσεις όσον αφορά την ποιότητα του νερού είναι λιγότερο ευνοϊκές στην ΕΕ. Ομοίως, οι συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων στα ευρωπαϊκά υπόγεια υδατικά συστήματα έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια.
SDG 15 – Ο στόχος “Ζωή στη στεριά” δείχνει κάποια ελαφρά πρόοδο, αν και υπάρχουν αρνητικές εξελίξεις. Ενώ τόσο η δασική έκταση της ΕΕ όσο και οι χερσαίες προστατευόμενες περιοχές έχουν αυξηθεί ελαφρώς, οι πιέσεις στη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένης της σφράγισης του εδάφους από αδιαπέραστα υλικά, συνέχισαν να εντείνονται. Το αποτέλεσμα είναι απώλεια οικοτόπων και κίνδυνος για τη μακροπρόθεσμη μείωση πτηνών και πεταλούδων των λιβαδιών. Οι τάσεις για τους ρύπους στα υδατικά συστήματα της ΕΕ είναι μικτές και συμπεραίνεται ότι η κατάσταση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας στην ΕΕ είναι δυσμενής, με σημαντικές επιπτώσεις από τα καταναλωτικά πρότυπα.
