Της Σοφίας Εμμανουήλ (semmanouil@gmail.com)
Η ενεργειακή κρίση στρέφει πολίτες και επιχειρήσεις στις ΑΠΕ για την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών, είτε μεμονωμένα, μέσω αυτοπαραγωγής, είτε συλλογικά μέσω εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, στο πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων, ένα εργαλείο ενεργειακής ανεξαρτησίας των τοπικών κοινωνιών.
Το εργαλείο αυτό, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, περιλαμβάνεται στο πακέτο μέτρων “Clean Energy for all Europeans”, ενώ στη χώρα μας θεσμοθετήθηκε με τον νόμο 4513/2018. Σημειώνεται ότι οι ενεργειακές κοινότητες θα είναι καθοριστικές για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης της Ευρώπης. Εξάλλου, για να επιτύχει τους κλιματικούς στόχους της, η ΕΕ στοχεύει σε μείωση των εκπομπών κατά 55% και αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τουλάχιστον 45% στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας.
Σημειώνεται ότι η αυτοπαραγωγή με ενεργειακό συμψηφισμό (net metering) επιτρέπει στους χρήστες να παίρνουν ηλεκτρική ενέργεια μέσω φωτοβολταϊκού συστήματος εγκατεστημένου σε κατοικίες ή επιχειρήσεις, με την παραγωγή να συμψηφίζεται σε ετήσια βάση με την κατανάλωση μειώνοντας έτσι το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι πρώτες ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα συστάθηκαν το 2020 και λίγο νωρίτερα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Λειτουργούν ως αστικοί συνεταιρισμοί αποκλειστικού σκοπού με βασική δραστηριότητα την παραγωγή, αποθήκευση, ιδιοκατανάλωση, διανομή και προμήθεια ενέργειας με χρήση ΑΠΕ ή Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης (ΣΗΘΥΑ).
Με το πρόσφατο νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας το μέγιστο όριο συνολικής ισχύος σταθμών ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, για το οποίο επιτρέπεται να χορηγηθούν Οριστικές Προσφορές Σύνδεσης από τους αρμόδιους Διαχειριστές για εφαρμογή ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού καθορίζεται σε 2 GW. Τίθενται επίσης όρια και για σταθμούς που εγκαθίστανται από αυτοκαταναλωτές, καθώς και για αυτοκαταναλωτές από κοινού, για την εφαρμογή του ενεργειακού συμψηφισμού και η μέγιστη ισχύς του σταθμού για νοικοκυριά δεν μπορεί να ξεπερνά τα 10 kW ανά παροχή και για νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, δεν μπορει να ξεπερνά τα 100 kW ανά παροχή, το οποίο κρίνεται περιορισμένο για την κάλυψη της κατανάλωσης επιχειρήσεων.
Σημειώνεται ότι σε διάστημα ενός έτους και μέχρι τον Νοέμβριο του 2022 υπερ-πενταπλασιάστηκαν οι αιτήσεις για έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού από ενεργειακές κοινότητες, ενώ η αντίστοιχη αιτούμενη ισχύς αυξήθηκε από 18,9 MW σε 86,9 MW (+358%). Σύμφωνα με έρευνα του Green Tank, εμπόδιο αποτελεί η έλλειψη ικανού ηλεκτρικού χώρου στα δίκτυα με το 49% των αιτήσεων τέτοιων έργων να απορρίπτεται από τον ΔΕΔΔΗΕ και την εγκατεστημένη ισχύ τους να είναι πολύ χαμηλή συγκριτικά με τη συνολικά αιτούμενη (3,6%).
Το Green Tank στην ανασκόπηση με τίτλο “Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα και τις λιγνιτικές περιοχές #3” παρουσιάζει δεδομένα του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (ΓΕΜΗ) και του Διαχειριστή του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) που δείχνουν ότι τον Νοέμβριο του 2022, ο αριθμός των ενεργειακών κοινοτήτων στην επικράτεια φτάνει τις 1.406 ενεργές (αύξηση 36% συγκριτικά με τον Νοέμβριο 2021) με έργα συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 802.71 MW. Σημαντικό μερίδιο ανήκει στις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας όπου βρίσκονται 261 ενεργειακές κοινότητες και λειτουργούν συνολικά 101 έργα ισχύος 63.03 MW.
Τα περισσότερα έργα ενεργειακών κοινοτήτων πωλούν την παραγόμενη ενέργεια στο δίκτυο χαμηλής και μέσης τάσης και τον Νοέμβριο του 2022 καταγράφηκαν 799.54 MW εγκατεστημένης ισχύος τέτοιων έργων ΑΠΕ στην επικράτεια, με αύξηση 71,4% σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2021 (466.5 MW). Την ίδια στιγμή, η εγκατεστημένη ισχύς έργων ΑΠΕ εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού από ενεργειακές κοινότητες, που αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών των πολιτών σε ηλεκτρική ενέργεια, είναι πολύ μικρότερη, μόλις 3,17 MW. Συνεπώς, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, έως τώρα το εργαλείο των ενεργειακών κοινοτήτων χρησιμοποιείται κυρίως για την αποκόμιση κερδών από την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στο δίκτυο και όχι για την κάλυψη ιδίων ενεργειακών αναγκών.
Παρόλατά η ενεργειακή κρίση έδωσε ώθηση στις αιτήσεις για έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (virtual net metering) από ενεργειακές κοινότητες, με αύξηση από 18,9 MW τον Νοέμβριο του 2021 σε 86,9 MW τον Νοέμβριο του 2022 (+358%), ενώ η ισχύς των αιτήσεων για έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού συνολικά (από ενεργειακές κοινότητες και άλλους φορείς) αυξήθηκε αντίστοιχα από 90,78 MW σε 218,18 MW (+140,3%). Ακόμα μεγαλύτερο ήταν το άλμα στα έργα ατομικής αυτοπαραγωγής. Η ισχύς των αντίστοιχων αιτήσεων αυξήθηκε από 260,27 MW τον Νοέμβριο του 2021 σε 779,4 MW τον Νοέμβριο του 2022 (+199,5%).
Η έλλειψη διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου για έργα ενεργειακών κοινοτήτων εντάθηκε τον τελευταίο χρόνο και αποτελεί το βασικότερο εμπόδιο στην ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων, περιορίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις δυνατότητες των πολιτών να συμμετάσχουν στην ενεργειακή μετάβαση. Τον Νοέμβριο του 2022 διαπιστώθηκε ότι το 46,6% και το 49% αντίστοιχα των αιτήσεων σύνδεσης στη χαμηλή – μέση τάση και στον εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό απορροφήθηκε από τον ΔΕΔΔΗΕ λόγω έλλειψης ηλεκτρικού χώρου.
Η Ιωάννα Θεοδοσίου, συνεργάτιδα πολιτικής του Green Tank, τονίζει ότι η αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων της νέας προγραμματικής περιόδου 2021 – 2027, του Πράσινου Ταμείου και του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς και η διασφάλιση ηλεκτρικού χώρου είναι τα αναγκαία μέτρα που οφείλει να λάβει η Πολιτεία για να ενισχύσει τη συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση και να τους στηρίξει στην αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης.
