Με το σκεπτικό ότι το κυκλικό μοντέλο οικοδομεί οικονομικό, φυσικό και κοινωνικό κεφάλαιο η ΕΕ ενέκρινε (18/1/2018) μια πανευρωπαϊκή στρατηγική που θέτει τα θεμέλια μιας νέας κυκλικής οικονομίας για τα πλαστικά υλικά κατευθύνοντας επενδύσεις στον συγκεκριμένο τομέα – αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τους θανάσιμους κινδύνους από την διατήρηση του σύγχρονου τρόπου παραγωγής και χρήσης των πλαστικών υλικών.
Της Σοφίας Εμμανουήλ (semmanouil@csrindex.gr)
Είκοσι φορές έχει αυξηθεί τον τελευταίο μισό αιώνα η χρήση του πλαστικού, που έχει γίνει το απανταχού παρόν υλικό της σύγχρονης οικονομίας – συνδυάζοντας ασυναγώνιστες λειτουργικές ιδιότητες με χαμηλό κόστος – ενώ αναμένεται να διπλασιαστεί η χρήση του τα επόμενα 20 χρόνια.
Σήμερα, σχεδόν όλοι, παντού, κάθε μέρα, ερχόμαστε σε επαφή με τα πλαστικά. Η συσκευασία αντιπροσωπεύει το 26% του συνολικού όγκου πλαστικών που χρησιμοποιούνται στην αγορά και από αυτή την ποσότητα μόλις το 14% συλλέγεται για ανακύκλωση. Το ποσοστό ανακύκλωσης πλαστικών υλικών είναι πολύ χαμηλότερο από τα αντίστοιχα ποσοστά ανακύκλωσης χαρτιού (58%) καθώς και σιδήρου ή χάλυβα (70-90%).
Μετά από ένα σύντομο κύκλο πρώτης χρήσης, το 95% της αξίας του πλαστικού υλικού συσκευασίας, ή 80 – 120 δις. δολ. ετησίως, χάνεται από την οικονομία. Επίσης ένα 32% της πλαστικής συσκευασίας διαφεύγει των συστημάτων συλλογής αποτελώντας απειλή για τα οικοσυστήματα – πάνω από 150 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών βρίσκονται στους ωκεανούς, που αναμένεται να περιέχουν 1 τόνο πλαστικού για κάθε 3 τόνους ψαριών μέχρι το 2025 και ως το 2050 αναμένεται να περιέχουν περισσότερα πλαστικά από τα ψάρια.
Τα παραπάνω καταδεικνύουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από την αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και το οικονομικό κόστος που ξεπερνά τα 40 δισ. δολ. ετησίως, ποσό το οποίο υπερβαίνει το κέρδος της βιομηχανίας πλαστικών συσκευασιών.
Όπως επισημαίνουν οι αναλυτές σε σχετική έκθεση του Ellen Macarthur Foundation, στο μέλλον, αυτές οι δαπάνες θα πρέπει να καλυφθούν και για την υπέρβαση όλων αυτών των μειονεκτημάτων η νέα οικονομία του πλαστικού θα πρέπει να προσφέρει ένα νέο όραμα, ευθυγραμμισμένο με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Η “νέα πλαστική οικονομία” θα βασίζεται στο τρίπτυχο:
- Βελτίωση του συστήματος ανακύκλωσης πλαστικών και προώθηση μιας διαδικασίας επαναχρησιμοποίησης.
- Δραστική μείωση της διαρροής πλαστικών στα οικοσυστήματα και ειδικά στους ωκεανούς.
- Αποσύνδεση των πλαστικών από ορυκτές πρώτες ύλες με ταυτόχρονη υιοθέτηση πρώτων υλών από ανανεώσιμες πηγές.
“Η κυκλική οικονομία παρουσιάζει μία πολύ σημαντική ευκαιρία μετασχηματισμού του θέματος της διαχείρισης, ανακύκλωσης, αποθήκευσης και επαναχρησιμοποίησης των απορριμμάτων, από ένα πεδίο αντιπαράθεσης και πολύ κακής επίδοσης, σε μία ευκαιρία συνεργασίας και αμοιβαία επωφελών λύσεων”, τονίζει μιλώντας στο csrindex.gr η Κιάρα Κόντη, Senior Manager, Υπηρεσίες Κλιματικής Αλλαγής και Βιωσιμότητας της ΕΥ Ελλάδας.
Εξηγεί ότι αν προσεγγίσουμε το θέμα πιο ολοκληρωμένα, εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι στην ουσία πρόκειται για μία σημαντική αλλαγή όλης της νοοτροπίας που σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε αλλά και καταναλώνουμε. Επομένως, ως βασικό στοιχείο μίας κυκλικής οικονομίας τίθεται το θέμα του σχεδιασμού των προϊόντων με τρόπο που θα επιτρέψει τη βελτιστοποίηση της χρησιμότητας και της αξίας τους (μέσω, π.χ., ευκολότερης παράτασης της χρήσης τους, πλατφόρμων κοινής χρήσης, απλούστευση της ικανότητας και διαδικασίας επαναχρησιμοποίησης, επαναδιανομής, επισκευής και επανακατασκευής και τέλος της ανακύκλωσής τους) και όχι μόνο της διαχείρισης των απορριμμάτων που προκύπτουν κατά τη διάρκεια ή στο τέλος του κύκλου ζωής τους.
Η κ. Κόντη αναφέρεται ενδεικτικά στο παράδειγμα της κλωστοϋφαντουργίας: Σύμφωνα με το Ellen MacArthur Foundation, ο κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας λειτουργεί με έναν τελείως γραμμικό τρόπο, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα να χάνονται πάνω από 500 δισ. δολ. ετησίως σε αξία από την υποχρησιμοποίηση και τη μη ανακύκλωση των ρούχων. Το ισοδύναμο ενός απορριμματοφόρου γεμάτο ρούχα και υφάσματα απορρίπτονται ή καίγονται κάθε δευτερόλεπτο, ενώ λιγότερο από το 1% των υλικών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ρούχων καταλήγουν μέσω της ανακύκλωσης σε νέα ρούχα, αντιπροσωπεύοντας απώλεια 100 δισ. δολ. σε υλικά ετησίως. Επίσης, το 20% της μόλυνσης του νερού από τη βιομηχανία σε παγκόσμιο επίπεδο, οφείλεται στη βαφή και επεξεργασία των υφασμάτων.
Καμπανάκι για την Ευρώπη
Ας σημειωθεί επίσης ότι κάθε χρόνο, οι Ευρωπαίοι παράγουν 25 εκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων και λιγότερο από το 30% αυτών προωθείται για ανακύκλωση. Σε ολόκληρο τον κόσμο, τα πλαστικά υλικά αποτελούν το 85% των απορριμμάτων στις παραλίες. Πλαστικά υλικά καταλήγουν ακόμα και στο πιάτο μας αλλά και στους πνεύμονές μας. Μάλιστα, τα μικροπλαστικά που περιέχονται στον αέρα, στο νερό και στα τρόφιμα έχουν άγνωστες επιπτώσεις στην υγεία μας.
Στο πλαίσιο της πρώτης πανευρωπαϊκής στρατηγικής για τα πλαστικά υλικά, που εγκρίθηκε προ ημερών, ο πρώτος αντιπρόεδρος Frans Timmermans, αρμόδιος για την αειφόρο ανάπτυξη, έκρουσε τον κόδωνα του κινδύνου λέγοντας με νόημα: “Πρέπει να εμποδίσουμε την είσοδο πλαστικών υλικών στο νερό, στα τρόφιμα, ακόμα και στον οργανισμό μας. Η μόνη μακροπρόθεσμη λύση είναι η μείωση των πλαστικών απορριμμάτων με αύξηση της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης… Θα πρέπει να επενδύσουμε σε νέες καινοτόμες τεχνολογίες που θα προστατεύουν τους πολίτες και το περιβάλλον μας, ενώ παράλληλα θα ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα των βιομηχανιών μας”.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε στρατηγική με στόχο να προστατευτεί το περιβάλλον από τη ρύπανση από πλαστικά υλικά και παράλληλα να ενισχυθεί η ανάπτυξη και η καινοτομία, ώστε αυτή η πρόκληση να μετατραπεί σε θετική ατζέντα για το μέλλον της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα νέα σχέδια, το 2030 θα διατίθενται πλέον μόνο ανακυκλώσιμες πλαστικές συσκευασίες στην αγορά της ΕΕ, η κατανάλωση πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης θα μειωθεί και η σκόπιμη χρήση μικροπλαστικών θα περιοριστεί.
Η νέα στρατηγική της ΕΕ
Σύμφωνα με τη νέα στρατηγική, η Ευρωπαϊκή Ένωση:
Θα καταστήσει την ανακύκλωση κερδοφόρο για τις επιχειρήσεις: Θα καταρτιστούν νέοι κανόνες για τις συσκευασίες, ώστε να βελτιωθεί η ικανότητα ανακύκλωσης των πλαστικών υλικών που χρησιμοποιούνται στην αγορά και να αυξηθεί η ζήτηση για ανακυκλωμένες πλαστικές ύλες. Θα εξοικονομηθούν έτσι περίπου εκατό ευρώ ανά συλλεγόμενο τόνο απορριμμάτων.
Θα περιορίσει τα πλαστικά απορρίμματα: Έχει ήδη επιτευχθεί σημαντική μείωση στη χρήση πλαστικής σακούλας σε αρκετά κράτη μέλη. Πλέον το ενδιαφέρον στρέφεται σε άλλα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης, στα είδη αλιείας, στον περιορισμό της χρήσης μικροπλαστικών στα προϊόντα και στην επισήμανση βιοαποδομήσιμων και λιπασματοποιήσιμων πλαστικών υλικών.
Θα τερματίσει την αποβολή απορριμμάτων στη θάλασσα: Νέοι κανόνες για τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής θα αντιμετωπίσουν το ζήτημα των θαλάσσιων απορριμμάτων, με μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι τα απόβλητα που παράγονται σε πλοία ή συγκεντρώνονται από τη θάλασσα δεν θα αφήνονται εκεί.
Θα προσελκύσει επενδύσεις και καινοτομία: Η Επιτροπή θα προσφέρει καθοδήγηση σε εθνικές αρχές και επιχειρήσεις για τον περιορισμό των πλαστικών απορριμμάτων στην πηγή. Θα προσφέρει επίσης πρόσθετη χρηματοδότηση 100 εκατ. ευρώ για την ανάπτυξη πιο έξυπνων και ανακυκλώσιμων πλαστικών υλικών.
Θα προωθήσει παρόμοιες αλλαγές σε ολόκληρο τον κόσμο: Παράλληλα με τις προσπάθειες στο εσωτερικό της, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεργάζεται και με εταίρους σε ολόκληρο τον κόσμο προκειμένου να ανακαλυφθούν παγκόσμιες λύσεις (όπως π.χ. έγινε κατά τον καθαρισμό του Γάγγη στην Ινδία).
